Một khái niệm gần với “duress” (vô hiệu do cưỡng ép) là “undue influence” (Ngữ tạm dịch một cách dân dã là “ép nhau quá đáng”).
The hallmark of such persuasion is high pressure, a pressure which works on mental, moral, or emotional weakness to such an extent that it approaches the boundaries of coercion. In this sense, undue influence has been called overpersuasion.1
Cốt lõi của undue influence là một sự thuyết phục dù chưa đến mức mang tính cưỡng ép nhưng cũng bất công ở chỗ một bên đặt áp lực lớn lên điểm yếu về tinh thần của bên kia nhằm thúc ép bên kia xác lập giao dịch.
Mục 177(1) của Restatement (Second) of Contracts nêu lại vấn đề này như sau:
Undue influence is unfair persuasion of a party who is under the domination of the person exercising the persuasion or who by virtue of the relation between them is justified in assuming that that person will not act in a manner inconsistent with his welfare.
Một bên có thể ép bên kia đến mức đó là do các bên thường có mối quan hệ mật thiết, phụ thuộc lẫn nhau như vợ chồng, cha mẹ với con cái, luật sư với khách hàng.
Một giao dịch được xác lập do undue influence có thể bị vô hiệu theo yêu cầu của bên bị ép buộc:
If a party’s manifestation of assent is induced by undue influence by the other party, the contract is voidable by the victim.
Lấy ví dụ, ông kia tuổi đã già, lại đau yếu liên miên, bao năm nay ở với đứa cháu họ. Nay cháu dọa nếu ông không bán rẻ mảnh đất hương hỏa cho cháu thì cháu không chăm sóc ông nữa đâu. Ông đành bán.2
BLDS của ta không có khái niệm undue influence này mà chỉ có vô hiệu do cưỡng ép. Vậy nếu tình huống tương tự xảy ra thì sao? Dưới đây là nguyên văn Đ6 BLDS:
Điều 6. Áp dụng tương tự pháp luật
1. Trường hợp phát sinh quan hệ thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật dân sự mà các bên không có thỏa thuận, pháp luật không có quy định và không có tập quán được áp dụng thì áp dụng quy định của pháp luật điều chỉnh quan hệ dân sự tương tự.
2. Trường hợp không thể áp dụng tương tự pháp luật theo quy định tại khoản 1 Điều này thì áp dụng các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự quy định tại Điều 3 của Bộ luật này, án lệ, lẽ công bằng.
Liệu tòa có thể dựa trên tương tự pháp luật, tập quán, nguyên tắc cơ bản (trong đó có nguyên tắc “thiện chí”), án lệ hay lẽ công bằng để tuyên giao dịch vô hiệu được không? Hay tòa dựa vào “lẽ công bằng” để ra án lệ điều chỉnh lại giá? Một giải pháp nữa là tòa hãy ra án lệ giải thích theo hướng đó cũng là cưỡng ép. Nhưng cháu không chăm thì ông có thể bán đất vào viện dưỡng lão được mà.
Ví dụ này dựa nhẹ trên tình huống minh họa trong Restatement (Second) of Contracts.